Selen w akwarium morskim i jego znaczenie

Czym jest SELEN  (Se)?

Selen (Se, łac. selenium) jest pierwiastkiem należącym do grupy niemetali, położony jest w szesnastej grupie układu okresowego tzw. grupie tlenowców*. Budowę chemiczną ma bardzo podobną do siarki (S), która znajduje się w tej samej grupie układu okresowego. Selen w niewielkiej ilości występuje w skorupie ziemskiej, głównie jako zanieczyszczenie niektórych rud siarczkowych.

Znaczenie selenu w wodzie morskiej

Selen w ilości na poziomie niewykrywalności urządzenia ICP-OES jest śladowym pierwiastkiem pożądanym w akwarium, szczególnie przy przeważającej obsadzie SPS. Wyższe stężenia selenu stają się toksyczne dla koralowców. 

Należy pamiętać, że ilość selenu w wodzie morskiej niezbędna zwierzętom  do prawidłowego rozwoju jest tak niska, często nie jest on wykrywalny stosowanymi do tego celu metodami analitycznymi. Nie znaczy to zawsze, że go w niej nie ma, limity detekcji urządzeń determinują jego wykrywalność (LOD- Limit of Detection). 

Rola selenu w akwarystyce morskiej

Znaczenie selenu, mikroelementu w wodzie morskiej jest przede wszystkim w obszarach takich jak:

Procesy  biologiczne (procesy enzymatyczne)

Selen wchodzi w skład wielu enzymów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania szlaków metabolicznych.

Procesy  biologiczne (rola ochronna)

Pierwiastek ten wchodzi również w skład aminokwasu: selenocysteiny. Selenocysteina jest organicznym związkiem chemicznym o zbliżonej budowie do cysteiny (aminokwas), różnica polega na tym, iż w miejscu siarki jest selen. Ten aminokwas jest obecny w wielu białkach enzymatycznych. Pełni również funkcję ochronną błony komórkowej, chroniąc ją przed zniszczeniem oksydacyjnym. Mechanizm antyoksydacyjny jest istotny przede wszystkim u koralowców które są narażone na wysokie natężenia promieniowania. Selen zapobiega uszkodzeniom błon komórkowych przez tlen. 

Procesy  biologiczne (rola odżywcza)

Selen w połączeniu z witaminami wspomaga wchłanianie składników odżywczych.

Zagrożenia związane z  niedoborem oraz nadmiarem selenu w wodzie morskiej

W normalnych warunkach selen jest dostarczany do akwarium wraz z planktonem, mrożonkami i to zaspokaja zapotrzebowanie organizmów żywych w ten pierwiastek.

Obecność selenu w wodzie morskiej w większych ilościach jest niepożądana, ponieważ staje się on toksyczny dla zwierząt. Jego wysoki poziom może doprowadzić do problemów zdrowotnych u koralowców i innych zwierząt, a nawet do ich śmierci.

Jak chronić akwarium? 

Należy regularnie kontrolować zawartość selenu i utrzymywać go na poziomie niewykrywalnym. Taki poziom selenu w wodzie morskiej zapewnia zwierzętom zdrowie oraz  piękne wybarwienie.

Najbardziej dokładną i wiarygodną metodą oznaczenia selenu jest analiza ICP-OES. Technika atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem w plazmie indukowanej – ICP-OES (ang. Inductively Coupled Plasma Optical Emission Spectrometry) jest najdokładniejszą metodą analityczną w analizie składu pierwiastkowego  wody morskiej.

Indykatory nieprawidłowego poziomu selenu w akwarium morskim

Nie znane są gatunki zwierząt czy glony wrażliwych na przedawkowania oraz niedobory selenu tzw. indykatory. Zarówno nadmiar jak i niedobór pierwiastka śladowego wpływa negatywnie na większość zwierząt.

Niedobór

• zwiększona przeźroczystość tkanki,
• wrażliwość na światło,
• słaby wzrost.

Nadmiar

• częściowe uszkodzenia tkanki,
• odwarstwienie tkanek,
• śmierć koralowców i innych zwierząt morskich.

Rekomendacje

Aby zapewnić odpowiedni poziom selenu w akwarium powinieneś systematycznie go badać. W przypadku gdy poziom selenu utrzymuje się na wysokim poziomie  przez dłuższy czas, może doprowadzić to do problemów zdrowotnych u koralowców i innych zwierząt, a nawet do ich śmierci. Najczęstsze przyczyny przekroczenia zalecanego poziomu selenu: 

• zanieczyszczona sól,
• zbyt duże dawki dozowanych suplementów,
• mrożonki.

Znajdź i wyeliminuj przyczynę problemu oraz obniż wartość tego parametru w wodzie. Wykonaj do 6 podmian. Zalecane jest, aby podczas każdej podmiany wymienić około 15% objętości wody z akwarium, aż do momentu osiągnięcia zalecanej wartości tego parametru. Woda przygotowana do podmiany musi charakteryzować się odpowiednim poziomem zasolenia docelowego. Użyj soli o właściwych parametrach i składzie odpowiednim do przeprowadzenia testu ICP. 

Podsumowanie

Obecność selenu w akwarium morskim ma zarówno pozytywne, jak i potencjalnie negatywne skutki. Jako śladowy pierwiastek, selen jest pożądany w akwariach morskich, zwłaszcza przy dominującej obsadzie SPS, gdzie jego niewielka ilość wspiera zdrowie i rozwój organizmów morskich. Selen wchodzi w skład wielu enzymów i jest elementem aminokwasu selenocysteiny, co podkreśla jego rolę w ochronie i odżywianiu koralowców.

Jednakże, obecność selenu w większych ilościach może stać się toksyczna, prowadząc do problemów zdrowotnych, uszkodzeń tkanki, a nawet śmierci koralowców i innych zwierząt morskich. Aby uniknąć negatywnych skutków nadmiaru selenu, zaleca się regularne monitorowanie jego zawartości w akwarium, utrzymując go na poziomie niewykrywalnym za pomocą analizy ICP-OES.

*Nazwa tlenowce pochodzi od nazwy pierwszego pierwiastka umieszczonego na szczycie szesnastej  kolumny układu okresowego (O-tlen). Należą do tej grupy pierwiastki o podobnych właściwościach.